Apie nervinę anoreksiją, nervinę bulimiją ar persivalgymo sutrikimą esame girdėję tikriausiai daugelis. Šįkart noriu apžvelgti mažiau žinomus, bet ne taip jau ir retai pasitaikančius mano darbinėje praktikoje valgymo sutrikimus - nervinę ortoreksiją, kūno dismorfinį sutrikimą, naktinį valgymo sindromą. Straipsnyje pateiksiu ne konkrečius diagnostinius kriterijus, bet bendrus bruožus, apibūdinančius valgymo sutrikimus.
REGISTRACIJA INDIVIDUALIAI KONSULTACIJAI >>>
Nervinė ortoreksija (orthorexia nervosa)
Žmonės, sergantys šiuo valgymo sutrikimu pernelyg stipriai, liguistai rūpinasi "sveika" mityba, ko pasekoje patiria ypatingai didelį stresą santykyje su maistu, kurį suvokia kaip nesveiką. Kokiais bruožais gali pasižymėti sergančiųjų įsitikinimai ir elgesys su maistu:
- ypatinga savo mitybos kontrolė ir/arba yra psichiškai stiprus susirūpinimas teigiamais ir griežtais maitinimosi įpročiais, įsitikinus, kad taip žmogus prisideda prie optimalios savo sveikatos.
- savo nusistatytų maitinimosi taisyklių pažeidimas sukelia perdėtą baimę susirgti, asmeninio užterštumo jausmą ir/arba negatyvius fizinius pojūčius, lydimus nerimo ir gėdos.
- maitinimosi apribojimai stiprėja su laiku ir gali pasiekti daugumos maisto produktų grupių išbraukimą iš mitybos bei įtraukti vis dažnesnes ir/arba sunkesnes “iškrovos dienas” (dalinius pasninkus), siekiant išsivalyti arba detoksikuotis. Toks įsitikinimas ir elgesys dažnai pereina į svorio kritimą, bet noro numesti svorį nėra (kaip pvz. nervinės anoreksijos atveju), jis slepiamas arba pakeičiamas įsitikinimu, kad sveikai maitinamasi.
- nervine ortoreksija sergančių žmonių nenumaldomas elgesys ir perdėtas susirūpinimas “sveika mityba” tampa kliniškai žalingas dėl įvairių priežasčių: dėl mitybos nepakankamumo, didelio svorio kritimo, dėl sutrikusio įvairių gyvenimo sričių funkcionavimo. Taip pat destruktyvūs įsitikinimai apie mitybą neigiamai veikia kūno vaizdą, savivertę, identitetą ir pan.
- perdėtas dėmesys maisto pasirinkimui, planavimui, pirkimui, paruošimui ir vartojimui.
- maistas priimamas tik kaip sveikatos šaltinis, ne malonumas.
- įtampa arba pasibjaurėjimas būnant arti sau draudžiamų maisto produktų.
- perdėtas tikėjimas, kad įtraukus arba išbraukus tam tikrus maisto produktus galima nesusirgti arba išgydyti ligą arba paveikti kasdienę savijautą.
- moralinis kitų teisimas priklausomai nuo mitybos pasirinkimų.
- kūno vaizdo sutrikimas labiau dėl fizinio “užterštumo” pojūčio nei dėl svorio.
- nuolatinis tikėjimas, kad maitinimosi įpročiai yra puoselėjantys sveikatą, nepriklausomai nuo nepakankamos mitybos akivaizdumo.
Kūno dismorfinis sutrikimas
- Tai perdėtas susirūpinimas vienu ar daugiau savo įsivaizduojamų išvaizdos defektų ar trūkumų, kurie yra nepastebimi arba vos matomi kitiems.
- Tam tikru sutrikimo vystymosi momentu asmuo pradeda atlikti pasikartojančius veiksmus (pvz. tikrinasi veidrodyje, perdėtai prisižiūri, suima odą į raukšlę, siekia patikinimo) arba kitaip mąstyti (pvz. lygina savo išvaizdą su kitais) kaip atsaką į susirūpinimą išvaizda.
- Perdėtas susirūpinimas sukelia kliniškai reikšmingą distresą arba sutrikdo socialinę, užimtumo ar kitas svarbias funkcionavimo sritis.
- Perdėtas susirūpinimas išvaizda negali būti paaiškinamas vien susitelkimu į savo kūno riebalus ar svorį asmenims, kurių simptomai atitinka diagnostinius valgymo sutrikimo kriterijus.
- Galima ir raumenų dismorfija (dar kitaip vadinama bigoreksija): asmuo yra perdėtai susitelkęs ties įsivaizdavimu, kad jo kūnas yra per mažas arba nepakankamai raumeningas, todėl deda pastangas save padidinti - sportu, papildais, vaistais ir pan.
Kūno dismorfinis sutrikimas labai dažnai "eina" kartu su kitais valgymo sutrikimais.
PRAKTINIAI PATARIMAI Į EL. PAŠTĄ
Naktinio valgymo sindromas
Šis valgymo sutrikimas gali būti diagnozuojamas tuomet, kai žmogus keliasi valgyti naktimis ir jaučia, kad negalės toliau tęsti miego, jeigu nepavalgys. Priklausomai nuo valgymo sutrikimo lygio, žmogus gali keltis nuo vieno karto iki kelių ir dažniau. Šie žmonės taip pat įvardija, kad tarsi negali kontroliuoti savo impulsų - jeigu pajaučia, kad prabudo, jaučia nenumaldomą norą eiti pavalgyti.
Šis valgymo sutrikimas, kaip ir kiti, minėti anksčiau, dažniausiai "eina" kartu su kitais valgymo sutrikimais (dažniausiai su nervine bulimija ir persivalgymo sutrikimu). Taip pat šis sutrikimas praktikoje įprastai būna "susiporavęs" su kitomis psichinėmis ligomis ir būklėmis, kaip įvairios priklausomybės, nemiga, depresija, nerimo sutrikimai ir pan.
Valgymo sutrikimų gydymas
Visų paminėtų valgymo sutrikimų pagrindinis gydymas yra psichoterapija, ir, jeigu reikalinga, medikamentinis gydymas. Psichoterapijoje pagrindinį dėmesį skiriame įsitikinimams apie svarbias gyvenimo sritis, jausmų reguliavimo įgūdžius, asmenybinius ypatumus, poreikių patenkinimą, traumines patirtis. Išsamiai apie psichoterapinį valgymo sutrikimų gydymą esu rašiusi anksčiau, kviečiu paskaityti --> ČIA.
INTUITYVAUS VALGYMO KURSAS SU GRUPE
Šaltiniai:
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4531092/
- TLK-10 psichikos ir elgesio sutrikimai: klinika ir diagnostika
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21731-night-eating-syndrome-nes
- Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM–5)